Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης

(1ος αι. μ.Χ.). Αθηναίος, μέλος του Αρείου Πάγου. Μετά το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου στον Άρειο Πάγο, έγινε χριστιανός και φέρεται ως ο πρώτος επίσκοπος Αθηνών. Ο Δ. μαρτύρησε στην εποχή του Δομιτιανού. Είναι πολιούχος της Αθήνας και η μνήμη του γιορτάζεται στις 3 Οκτωβρίου. Με το ίδιο όνομα (αλλά πιο συχνά με το παρωνύμιο Ψευδοδιονύσιος) αναφέρεται ο συγγραφέας μιας σειράς θεολογικών συγγραμμάτων στα ελληνικά (corpus areopagiticum), που πιθανολογείται ότι ήταν χριστιανός της Συρίας και έζησε μεταξύ του τέλους του 5ου και του πρώτου μισού του 6ου αι. μ.Χ. Τα συγγράμματα του Δ., που στάλθηκαν ως δώρο στον Λουδοβίκο τον Ευσεβή από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μιχαήλ Τραυλό και έγιναν ευμενώς δεκτά στους καρολίγγειους κύκλους των διανοουμένων, διατηρήθηκαν από το 827 στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου κοντά στο Παρίσι, όπου διαδόθηκε η άποψη ότι ήταν έργο του Αθηναίου Δ. Το corpus του Δ. αποτελείται από δέκα επιστολές και τέσσερις πραγματείες: Περί θείων ονομάτων (De divinis nominibus), Περί μυστικής θεολογίας (De mystica theologia), Περί ουρανίας ιεραρχίας (De coelesti hierarchia) και Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας (De eccelesiastica hierarchia), στις οποίες είναι φανερό ότι υιοθετούνται νεοπλατωνικές έννοιες και θέματα σε ένα ουσιαστικά χριστιανικό δόγμα. Ο Δ. αποδέχεται τη νεοπλατωνική θεωρία για τον θεό, σύμφωνα με την οποία ο θεός βρίσκεται πέρα από την ύπαρξη και από κάθε διάσταση της ανθρώπινης λογικής. Σύμφωνα με την αντίληψη του Δ., περισσότερο από τη θετική θεολογία –η οποία αποδίδει σε υπέρτατο βαθμό όλες τις τελειότητες που ο ανθρώπινος νους ανακαλύπτει στα δημιουργήματα στον θεό– πλησιάζει στον θεό η αρνητική θεολογία, η οποία αρνείται καθετί που είναι πεπερασμένο και καθορισμένο στα κατηγορήματα που αναφέρονται στη θεϊκή ουσία, υπογραμμίζοντας έτσι με απόλυτο τρόπο το υπερβατό του θεού. Ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει τον θεό μόνο με τη μυστικιστική γνώση, στην οποία ο ανθρώπινος νους γίνεται ένα με τη θεϊκή ουσία, λησμονώντας καθετί που έχει δημιουργηθεί και είναι πεπερασμένο και πρόσκαιρο. Αντλώντας από το λεξιλόγιο του Πλωτίνου και του Πρόκλου, ο Δ. περιγράφει την κάθοδο του θεού από βαθμίδα σε βαθμίδα, την προοδευτική του αποκάλυψη στον κόσμο των δημιουργημάτων, τα οποία κλιμακώνονται ιεραρχικά σύμφωνα με τον βαθμό τελειότητάς τους, από τα πνεύματα των αγγέλων έως τα άψυχα πράγματα. Αυτή η ιεραρχική θεώρηση των πραγμάτων, η αναλογία που ανακαλύπτει ο Δ. μεταξύ της ουράνιας ιεραρχίας (τα τάγματα των αγγέλων) και της εκκλησιαστικής, η αλληγορική ερμηνεία που δίνει σε κάθε όψη της πραγματικότητας και η περιγραφή της ανόδου της ψυχής προς τον θεό, είχαν μεγάλη απήχηση στους ποιητές και στους μυστικιστές του δυτικού Μεσαίωνα, οι οποίοι διάβασαν τα έργα του Δ. μεταφρασμένα στα λατινικά. Εξίσου μεγάλη ήταν η επίδραση που άσκησαν τα κείμενα του Δ. στη δυτική φιλοσοφία, γιατί ακριβώς σε αυτά οφείλεται η εισαγωγή πολλών πλατωνικών και νεοπλατωνικών θεωριών στη Δύση. Τα έργα του Διονύσιου Αρεοπαγίτη (ή «Ψευδοδιονύσιου»), σε έκδοση της Βενετίας (Βιβλιοθήκη Αλεσαντρίνα, Ρώμη). O Διονύσης Αρεοπαγίτης είναι πολιούχος της Αθήνας· στη φωτογραφία, λιτανεία της εικόνας του στο Κολωνάκι, όπου βρίσκεται και ο ναός που τιμά το όνομά του (οδός Σκουφά) (φωτ. ΑΠΕ).